تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه تفسیر آیه 84: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ لاَ تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ وَ لاَ تُخْرِجُونَ أَنْفُسَكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ»[1]؛ و هنگامى را كه از شما پيمان گرفتيم كه خون هم را نريزيد و يكديگر را از سرزمين خود، بيرون نكنيد، سپس شما اقرار كرديد (و بر اين پيمان) گواه بوديد.

 

عرض شد که میثاقی که در آیه مذکور، به آن اشاره شده است، میثاق سلبی است. یکی از میثاق‏های سلبی که خداوند متعال از بنی‏اسرائیل گرفته است، این است که خون یکدیگر را نریزند و یکدیگر را از سرزمین خود، بیرون نکنند.

 

در پایان آیه مذکور، خداوند متعال فرموده است که بنی‏اسرائیل به درستی میثاق‏هایی که از آنها گرفته شده بود، اقرار داشتند و بر درستی آنها شهادت می‏دادند.

 

بحث اقرار و شهادت دو اصل از اصول قضاوتند. رسول اکرم (ص) فرموده است: «إِنَّمَا أَقْضِي‏ بَيْنَكُمْ‏ بِالْبَيِّنَاتِ‏ وَ الْأَيْمَان‏»^[2]؛ من در میان شما با دو اصل بیّنه‏ها و سوگندها حکم می‏کنم. منظور  از واژه «بیّنات» که در این روایت آمده است و در قرآن از آن به عنوان شهادت یاد شده است، دلایل و شواهد محکمه پسند است که هم از سوی شاکی و هم از سوی متّهم مطرح می‏شوند. گاهی در کنار شهادت، پای سوگند نیز به میان می‏آید، یعنی شخص سوگند نیز باید بخورد.

 

مسأله مهم دیگر، اقرار است که شخص خودش با زبانش به آنچه مرتکب شده است، اقرار می‏کند و دلیلی واضح‏تر از اقراری که از زبان خود انسان صادر شود بر عملی که مرتکب شده است، وجود ندارد.

 

شاید دلیل اینکه پیامبر (ص) در روایت مذکور، روی بیّنه و سوگند تکیه کرده است و فقط بیّنه و ایمان را مطرح کرده است و اقرار را مطرح نکرده است، این باشد که اقرار نیز نوعی بیّنه است و لذا چون اقرار در دل بیّنه نهفته است نیازی به ذکر آن نبوده است. اگر بیّنه به سود یا زیان شخص دیگر باشد، شهادت خوانده می‏شود و اگر بیّنه و شهادت به سود یا زیان خود شخص باشد، اقرار نامیده می‏شود لذا در بعضی از مصادیقِ جرم، دو مرتبه و در برخی از مصادیق، چهار مرتبه اقرار برای جاری کردن حکم لازم است. بنابراین، به نظر می‏رسد که در کلام رسول اکرم (ره)، هم شهادت و هم اقرار وجود دارد، به علاوه بر اینکه در آیه مورد بحث (آیه84 بقره) نیز روی اقرار تکیه شده است، پس نتیجه گرفته می‏شود که عدم طرح اقرار در کلام رسول اکرم (س) به این معنی نیست که اقرار در صدور حکم تأثیری ندارد، بلکه چون اقرار در دل بیّنه نهفته است نیازی به ذکر آن نبوده است.

 

نکته‏ای که باید به آن توجه شود این است که ذکر داستان بنی‏اسرائیل و سرکشی‏های آنها در قرآن، هشدار به همه مسلمانان است و آن، اینکه خداوند متعال با مسلمانان نیز میثاقِ بندگی بسته است و لذا اگر مسلمین تخلف کنند و از دستورات الهی سرپیچی کنند از مسیر عبودیت و بندگی خارج خواهند شد، بنابراین، میثاق‏های بنی‏اسرائیل که در آیه مورد بحث و آیات قبل از آن به آنها اشاره شد فقط متوجه بنی‏اسرائیل نیست، بلکه همه مسلمانان را شامل می‏شود و لذا همه باید در مسیر بندگی خداوند، دستورات الهی را انجام بدهند و نواهی الهی را مرتکب نشوند.

 

«الحمد لله رب العالمین»