تفسیر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه تفسیر آیه90: «بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْياً أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ وَ لِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُهِينٌ»[1]؛ ولى آنها در مقابل بهاى بدى، خود را فروختند كه به ناروا، به آياتى كه خدا فرستاده بود، كافر شدند و معترض بودند که چرا خداوند به فضل خويش، بر هر كس از بندگانش بخواهد، آيات خود را نازل مى‌كند؟! از اين رو به خشمى بعد از خشمى (از سوى خدا) گرفتار شدند و براى كافران مجازاتى خواركننده است.

 

نکته: کفر به معنای پوشاندن است. کافر کسی است که در مقابل حق می‏ایستد و حق را می‏پوشاند و کتمان می‏کنند. به کشاورز نیز کافر گفته می‏شود چون دانه گندم را در زیر خاک پنهان می‏کند و می‏پوشاند.

 

یکی از نکاتی که در رابطه با آیه مذکور، به آن اشاره شد، این بود که منظور از «فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ»، خشمِ دو چندانی است که از ناحیه خداوند متعال شامل حال یهودیان شد.

 

خشم دو چندانی که از جانب پیامبر (ص) شامل حال یهودیان شده است، به این خاطر بوده است که یهودیان قبل از پیامبر اسلام (ص)، در رابطه با حضرت عیسی (ع) نیز همین رفتار را از خود نشان داده بودند. در تورات وعده آمدن پیامبر (ص) داده شده بود. خداوند متعال در این رابطه فرموده است: «وَ إِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقاً لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ...»[2]؛ و (به ياد آوريد) هنگامى را كه عيسى بن مريم گفت که اى بنى‏اسرائيل! من فرستاده خدا به سوى شما هستم، در حالى كه تصديق‌كننده كتابى كه قبل از من فرستاده شده‌ [تورات‌] مى‌باشم، و بشارت دهنده به رسولى كه بعد از من مى‌آيد و نام او احمد است... .

 

وقتی حضرت عیسی (ع) خبر آمدن رسول اکرم (ص) را به یهودیان داد، آنان چهره خوشی به حضرت عیسی (ع) نشان ندادند و حتی به ایشان تهمت زدند تا جایی که به گمان خودشان گفتند که حضرت عیسی (ع) را به دار آویخته‏اند. خداوند متعال فرموده است: «وَ قَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا قَتَلُوهُ وَ مَا صَلَبُوهُ وَ لكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ...»[3]؛... و گفتارشان كه ما، مسيح عيسى بن مريم، پيامبر خدا را كشتيم! در حالى كه نه او را كشتند، و نه بر دار آويختند؛ لكن امر بر آنها مشتبه شد... .

 

رفتار یهودیان با حضرت عیسی (ع)، آنان را مستوجب غضب الهی کرد. پس غضب اول از غضب مضاعفی که شامل حال بنی‏اسرائیل شد به خاطر انکار حضرت عیسی (ع) بود و غضب دوم به خاطر انکار رسول گرامی اسلام (ص) بود.

 

معنای  واژه «باء»

 

«باءوا» از «باء» به معنای «رجع» است و در اکثر موارد در رجوع به شر به کار برده می‏شود. وقتی گفته می‏شود: «باء فلانٌ» به معنای رجوع به یک امر شر است. منظور از «فباءوا» در آیه مورد بحث (آیه90 بقره)، رجوع بنی‏اسرائیل به شر است، یعنی بنی‏اسرائیل یک بار مورد غضب بودند و دوباره به غضب بازگشتند، یعنی از آن مقام معنوی که خداوند متعال برایشان قرار داده بود؛ آن مقامی که در پرتو آن از نعمت‏های الهی برخوردار می‏شوند، به شر بازگشتند و غضب الهی شامل حالشان شد.

 

در زیارت اربعین آمده است: «وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَيْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْيَا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَى»[4]؛ یعنی حضّ و بهره‏ای که خداوند متعال برای آنان قرار داده بود را با یک چیز پستی معامله کردند.  

 

همچنین، از آیه مورد بحث (آیه 90 بقره) استفاده می‏شود که بنی‏اسرائیل سابقاً نیز مورد غضب الهی قرار گرفته بودند و اکنون دوباره به غضبی مضاعف مبتلا شدند.

 

چند معنا در رابطه با حرف «باء» در «بغضب»، متصور است؛

 

اول، اینکه «باء» به معنای «إلی» است، چون فعل «باءوا» به معنای رجوع است، در نتیجه «فباءوا بغضب» به معنای «رجعوا الی غضب» می‏باشد.

 

دوم، اینکه «باء» به معنای «مع» است، یعنی با یک غضب، غضبی دیگر نیز شامل حال یهودیان شد. در آیه ذیل نیز که در رابطه با داستان هابیل و قابیل است، «باء» در «بإثمی» که بعد از «تبوءُ» آمده است به معنای «مع» است؛

 

«إِنِّي أُرِيدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِي وَ إِثْمِكَ فَتَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَ ذلِكَ جَزَاءُ الظَّالِمِينَ»[5]؛ من مى‌خواهم تو با گناه من و خودت (از اين عمل) بازگردى (و بار هر دو گناه را به دوش كشى) و از دوزخيان گردى و همين است سزاى ستمكاران.

 

با توجه به آیه مذکور، هابیل به قابیل گفت که تو با کشتن من، بار گناهان من را نیز همراه با گناهان خودت باید به دوش بکشی.

 

«الحمد لله رب العالمین»