روایت اول: قال الصادق (ص): «ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ لَا يَنْبَغِي لِلْعَاقِلِ أَنْ يَنْسَاهُنَّ عَلَى كُلِّ حَالٍ؛ فَنَاءُ الدُّنْيَا وَ تَصَرُّفُ الْأَحْوَالِ وَ الْآفَاتُ الَّتِي لَا أَمَانَ لَهَا»[1].
امام صادق (ع) در روایت مذکور، فرموده است که سه چیز است که سزاوار نیست که انسان عاقل آنها را در هر حالی از حالات به فراموشی بسپارد؛ اول، فناپذیری دنیاست، دوم، دگرگونی حالات است و سوم، آفاتی است که امانی برای آنها نیست.
مورد اولی که امام صادق (ع) در روایت مذکور، به آن اشاره کرده است، فانپذیری دنیاست. انسان در رفتارها و معاشرتهایی که دارد باید این اصل را به یاد داشته باشد که دنیا فناپذیر است و اگر به پست و مقام و جایگاهی دست یافت، بداند که آن جایگاه همیشگی نیست چون همانگونه که دنیا فانی میشود آن جایگاه نیز همیشگی نخواهد بود. بعضی از انسانها گاهی فکر میکنند که اگر موقعیتی به دست آوردند آن موقعیت همیشگی خواهد بود و لذا حقوق دیگران را پایمال میکنند و به دیگران ظلم و ستم میکنند، در حالی که روزی خواهد آمد که هیچ اثری از دنیا و آنچه در دنیاست، نخواهد بود. خداوند متعال فرموده است: «كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ* وَ يَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلاَلِ وَ الْإِكْرَامِ»[2]. اما کسانی که به فناپذیری دنیا اعتقاد دارند از ظلم و فساد و تجاوز به حقوق دیگران خودداری میکنند.
مورد دوم، دگرگونی احوال است. انسانی که تا دیروز غنی بود، ممکن است فقیر شود، کسی که تا دیروز سالم بود، ممکن است مریض شود لذا انسان نباید از این دگرگونیها غافل شود و به خود غرّه شود و فکر کند که همیشه به همان حالی که هست، باقی خواهد بود چون چه بسا که تغییر کند و همان کسی که تا دیروز جواب سلام کسی را نمیداد به فلاکت و بدبختی دچار شود، مثلاً صدامی که آن همه به خود مینازید و به همه ظلم میکرد به یکباره تنزل یافت تا جایی که با خفت و ذلّت دستگیر و به دار مجازات آویخته شد یا همین ترامپ [رئیس جمهور آمریکا] که با ادبیاتی بسیار زشت با جامعه بین الملل سخن میگوید، مطمئن باشید که انشاءالله با خفت و خواری خواهد رفت و اینگونه نیست که این افراد برای همیشه در منصب و مقام خود باشند و جولان بدهند. هنر مال کسانی است که حقیقتاً راه و مسیر را درست شناخته باشند و بر اساس آن پایداری و استقامت کنند. خداوند متعال فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلاَئِكَةُ أَلاَّ تَخَافُوا وَ لاَ تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ»[3]. از صدر اسلام تا کنون مسلمانان تحت فشار بودهاند ولی دست از استقامت و پایداری برنداشتهاند، در عصر حاضر نیز دنیا به دنبال واداشتن جمهوری اسلامی ایران به تسلیم است و برای این هدف به هر وسیله از جمله تحریمهای مختلف متوسل شدهاند، لکن ملت ایران در برابر این سختیها استقامت ورزیده و سر تسلیم فرود نمیآورد.
مورد سوم، آفاتی است که دامن انسان را میگیرد و راه گریزی از آنها نیست. امام علی (ع) فرموده است: «الدنیا دارٌ بالبلاء محفوفة و بالغدر معروفة»[4]. دنیا محل آزمایش و ابتلاء و گرفتاری است و همه این بلاها را تجربه کردهاند. انسان باید در برابر مشکلات و گرفتاریهایی که برای او پیش میآید صبر و بردباری پیشه کند که خداوند متعال وعده اجر و پاداش به صابران و نیکوکاران را داده است «وَ اصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ»[5].