.

روایت اول: قال مولینا و مقتدینا امیرالمؤمنن الإمام علی بن ابیطالب (ع): «القلب على ثلاثة أنواع؛ قلب مشغول بالدّنيا و قلب مشغول بالعقبى و قلب مشغول بالمولى؛ امّا القلب المشغول بالدّنيا فله الشّدّة و البلاء و امّا القلب المشغول بالعقبى فله الدّرجات العلى و امّا القلب المشغول بالمولى فله الدّنيا و العقبى و المولى»[1].

امام علی (ع) در روایت مذکور، فرموده است که قلب بر سه نوع است؛ قلبی که مشغول به دنیا است، قلبی که مشغول به آخرت است و قلبی که مشغول به مولی و پروردگار است، اما قلبی که مشغول به دنیاست سختی و بلا و گرفتاری نصیب او می‏شود و قلبی که مشغول به آخرت است درجات بالا نصیبش می‏شود و قلبی که مشغول به خودِ خداست، هم دنیا را دارد و هم آخرت را دارد و هم خدا را دارد.

طبق روایت مذکور، قلوب برخی از افراد مشغول به دنیا است و تمام هم و غم آنها دنیاست و تمام حرکات و سکنات آنها صرف دنیا می‏شود و هیچ نگاهی به آخرت و آنچه خداوند متعال از آنها خواسته است، ندارند. به تعبیر امام علی (ع) کسانی که قلوبشان مشغول به دنیاست چیزی جز سختی و گرفتاری نصیبشان نخواهد شد، چه پول‏دار و غنی باشد و چه فقیر و بی‏پول باشد، فقیر از فقر می‏نالد چون همه هم و غم او دنیا بوده است و چون به دنیا نرسیده است، سختی می‏کشد و بر زندگی دیگران افسوس می‏خورد و لذا همیشه در سختی و گرفتاری است، کسانی که غنی هستند نیز سختی می‏کشند چون همیشه دغدغه دارد که پولش را نبرند و ضرر نکند لذا همیشه دلواپس و غصه‏دار است.

قلوب برخی از افراد مشغول آخرت است و در کارها و اعمال خود به پیامدهای آن عمل توجه دارند و نگاه آنها آخرتی است و توجه دارند که اعمال و رفتار آنها رنگ آخرتی داشته باشد و دغدغه آخرت را دارند. کسانی که فقط دغدغه آخرت را دارند و معتقدند که هیچ عملی از دید خداوند متعال مخفی نخواهد ماند [«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ* وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ»[2]] و فقط برای آخرت خود کار می‏کنند در پیش‏گاه خداوند متعال از درجات و مقامات بالایی برخوردار می‏شوند. این گروه از خیلی از نعمت‏های دنیا صرف‏نظر می‏کنند چون باور دارند که به خاطر مالی که از راه حلال کسب شود، حسابرسی می‏شود و به خاطر مالی که از راه حرام کسب شود، معاقب خواهد بود [«فِي‏ حَلَالِهَا حِسَابٌ‏ وَ فِي حَرَامِهَا عِقَاب‏»[3]] و می‏دانند که فردای قیامت ممکن است که مؤاخذه شود که چرا یاد نگرفتی و چرا وقتی یاد گرفتی، عمل نکردی؟ [إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ لِلْعَبْدِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: «عَبْدِي أَ كُنْتَ عَالِماً فَإِنْ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ لَهُ: أَ فَلَا عَمِلْتَ بِمَا عَلِمْتَ وَ إِنْ قَالَ: كُنْتُ جَاهِلًا، قَالَ لَهُ: أَ فَلَا تَعَلَّمْتَ حَتَّى تَعْمَلَ فَيَخْصِمُهُ‌»[4]] و لذا این گروه فقط به خاطر آخرت کار می‏کنند و به هیچ قیمتی آخرت خود را با چیز دیگری معامله نمی‏کنند، با سختی‏ها کنار می‏آیند و آنها را تحمل می‏کنند. «حصّنوا الدّين‏ بالدّنيا و لا تحصّنوا الدّنيا»[5]؛ زندگی و دنیا را سپر کنید تا دین بماند و دین را سپر رسیدن به دنیا نکنید.  

قلوب برخی از افراد مشغول به مولی و خدای خود است و یاد و ذکر خداوند متعال همیشه در دل‏های آنهاست. خداوند متعال فرمود است: «...أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[6]. افرادی که دل‏مشغولی آنها خود خداوند است، معتقدند که اگر انسان خدا را داشته باشد همه چیز دارد، یعنی اگر خدا را داشته باشد، هم دنیا را دارد و هم آخرت را دارد، بنابراین، خوب است که انسان فقط به دنبال جلب رضایت پروردگار متعال باشد لذا افرادی که قلوبشان فقط متوجه خداست به هیچ چیز دیگری؛ حتی آخرت و نعمات بهشتی آن نیز توجه ندارند و رفتار و اعمال آنها فقط در راستای جلب رضایت الهی است و نه ترس از جهنم یا طمع بهشت نیست؛ «إِلَهِي‏ مَا عَبَدْتُكَ‏ خَوْفاً مِنْ عِقَابِكَ وَ لَا طَمَعاً فِي ثَوَابِكَ وَ لَكِنْ وَجَدْتُكَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُك»[7].

این گروه معتقدند که اگر انسان خدا را داشته باشد همه چیز دارد و این اعتقاد به خاطر این است که خدا را حاضر و ناظر بر اعمال خود می‏بیند «أَ لَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى»[8] «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ...»[9]. بنابراین، باید از خداوند بخواهیم که دل‏های ما را مشغول به خودش کند و ما را از مشغولیت نسبت به غیر خودش دور سازد.