فقه

خلاصه جلسه گذشته

بحث در اشکال سوم از اشکالات وارده بر استناد به روایات دالِّ بر إجزاء غسل از وضو بود، اشکال سوم که از طرف صاحب ریاض مطرح شده است، به طور مفصّل در جلسه گذشته ذکر شد. خلاصه اشکال این بود که صاحب ریاض گفته است که اولاً، صحیحه محمد بن مسلم و مرسله حمّاد بن عثمان عمومیت ندارند تا گفته شود که همه غسل‏ها از وضو مُجزی می‏باشند زیرا لفظی که بر عموم دلالت کند در این دو روایت وجود ندارد، بلکه صدر روایت مرسله حمّاد بن عثمان در غسل جنابت ظهور دارد؛ ثانیاً، روایاتِ دالِّ بر بدعت بودن وضو در کنار غسل، مربوط به غسل جنابت‏اند و سایر أغسال را شامل نمی‏شوند زیرا فقها بر مشروع بودن وضو در کنار سایر أغسال اتفاق نظر دارند؛ ثالثاً، روایاتی که بر إجزاء غسل جمعه و عید از وضو دلالت دارند نیز کنار گذاشته می‏شود زیرا فقها بر مشروعیت و استحباب وضو در کنار سایر أغسال [غیر از جنابت] اتفاق نظر دارند، به علاوه اینکه روایاتی که در خصوص غسل جمعه وارد شده‏اند به وضوح به وضو امر کرده‏اند و این روایات با روایات دالِّ بر إجزاء غسل جمعه از وضو تعارض دارند لذا نمی‏توان با تمسک به روایات دالِ بر إجزاء، به کفایت غسل جمعه از وضو حکم کرد.    

در پاسخ از اشکال مذکور، عرض شد که؛

اولاً، اطلاق صحیحه محمد بن مسلم و مرسله حمّاد، انکارناپذیر است و منظور از «الغسل» که در این روایات آمده است، طبیعت غسل بما هو غسل است. بنابراین، ادعای انصراف «الغسل» [که در این روایات آمده است] به غسل جنابت وجهی ندارد، پس دو روایت مذکور، اطلاق دارند و به غسل جنابت انصراف ندارند زیرا انصراف، زمانی است که بین لفظ و معنا یک ارتباط قوی و محکمی وجود داشته باشد، به نحوی که به محض شنیدن لفظ، انتقال به معنا صورت بگیرد، در حالی که از شنیدن «الغسل»، انتقال به غسل جنابت صورت نمی‏گیرد. بنابراین، استعمال لفظ «غسل» در تمام غسل‏ها یکسان است و ذهن از شنیدن لفظ «غسل» به هیچ یک از غسل‏ها بخاصه منتقل نمی‏شود، بنابراین لفظ «غسل» به غسل جنابت انصراف ندارد، پس هیچ یک از غسل‏ها بر دیگری ترجیح ندارد که گفته شود که لفظ «غسل» به آن انصراف دارد.

ثانیاً، اجماعی که بر مشروعیت وضو در کنار سایر غسل‏ها [غیر از جنابت] قائم شده است با اخباری که بر بدعت بودن وضو بعد از غسل دلالت دارند، منافاتی ندارد، زیرا محتمل است که مشروعیت وضو، به قبل از غسل مربوط باشد و به بعد از غسل مربوط نباشد در نتیجه، چون روایاتِ دال بر بدعت بودن وضو، به وضوی بعد از غسل مربوط می‏شوند و مشروع بودن وضو در کنار سایر أغسال، به وضوی قبل از غسل مربوط می‏شود بین این دو منافاتی نیست.

ثالثاً، گفته شد که چون اخبار دالِّ بر إجزاء غسل جمعه و عید از وضو با اخبار دالِّ بر عدم إجزاء سایر أغسال از وضو تعارض دارند، این اخبار کنار گذاشته می‏شوند، به این نحو که در بعضی اخبار، آمده است که غسل جمعه از وضو کفایت می‏کند و در برخی دیگر از اخبار به وضو در کنار غسل جمعه امر شده است و این دو دسته از اخبار با هم تعارض دارند، پس اخبار دال بر إجزاء غسل جمعه و عید از وضو کنار گذاشته می‏شوند، به این نحو که این روایاتِ مطلقه بر روایات مقیّده که به وضو امر کرده‏اند، حمل می‏شوند لذا وضو در کنار غسل جمعه لازم است، لکن عرض می‏شود که این سخن پذیرفته نیست چون اصلاً نوبت به کنار گذاشتن اخبارِ إجزاء نمی‏رسد و روایات مطلقه (روایات دال بر إجزاء) بر روایات مقیّده (روایات دال بر لزوم وضو) حمل نمی‏شوند چون قانونِ حمل مطلق بر مقیّد، در غیر مستحبّات است و در مستحبّات، مطلق بر مقیّد حمل نمی‏شود، بلکه مقیّد بر استحباب و فضیلت حمل می‏شود پس چون امکان جمع بین این دو دسته روایت وجود دارد، به این نحو که امر به وضو که در بعضی از روایات آمده است بر استحباب و فضیلت حمل می‏شود، به این معنا که مستحب است که شخص در کنار غسل جمعه وضو نیز بگیرد، منافاتی بین این دو دسته از روایات نیست و علاوه بر آن، غسل جنابت و غسل جمعه و عید در کنار هم بیان شده‏اند، پس چگونه إجزاء غسل جنابت از وضو را می‏پذیرید، ولی إجزاء غسل جمعه و عید از وضو را نمی‏پذیرید [بائُک تَجُر و بائی لاتَجُر]؟

اشکال چهارم، این است که غسلی که در اخبار إجزاء غسل از وضو آمده است، بر غسل جنابت حمل می‏شود، یعنی فقط غسل جنابت، مُجزی از وضوست، ولی سایر أغسال مُجزی از وضو نیستند زیرا اهل سنّت در کنار غسل جنابت، وضو نیز می‏گیرند و به امیرالمؤمنین (ع) نسبت داده‏اند که آن حضرت (ع) فرموده است که قبل از غسل جنابت وضو بگیرید، لکن امام باقر (ع) فرموده است که این سخن، دروغی است که به امام علی (ع) نسبت داده‏اند  [عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِم؛ٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع): إِنَّ أَهْلَ الْكُوفَةِ يَرْوُونَ عَنْ عَلِيٍّ (ع) أَنَّهُ كَانَ يَأْمُرُ بِالْوُضُوءِ قَبْلَ الْغُسْلِ مِنَ الْجَنَابَةِ، قَالَ: «كَذَبُوا عَلَى عَلِيٍّ (ع) مَا وَجَدُوا ذَلِكَ فِي كِتَابِ عَلِيٍّ (ع)، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: "وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا"»[1]]. بنابراین، اهل سنّت برای اینکه نظر خودشان را مبنی بر لزوم وضو در کنار غسل جنابت، توجیه کنند، لزوم وضو در کنار غسل جنابت را به امام علی (ع) نسبت داده‏اند پس، روایات دالِّ بر إجزاء غسل از وضو بر غسل جنابت حمل می‏شوند چون اهل سنّت در کنار غسل جنابت، وضو می‏گیرند و لزوم وضو در کنار غسل جنابت را به امام علی (ع) نسبت داده‏اند، در حالی که این نسبت، دروغ است بنابراین، منظور از غسل، در دعوای بین شیعه و سنّی که شیعیان معتقدند که غسل از وضو مُجزی است و اهل سنّت معتقدند که غسل از وضو مُجزی نیست، غسل جنابت است و إجزاء غسل از وضو، مختص غسل جنابت است و شامل سایر أغسال نمی‏شود[2].

بحث جلسه آینده: پاسخ از اشکال چهارم، ان‏‏شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.

«الحمدلله رب العالمین»