من وصایا رسول الله (ص) لعلی (ع): «يَا عَلِيُّ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ الْوَضِيعَ فِي قَعْرِ بِئْرٍ لَبَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِلَيْهِ رِيحاً تَرْفَعُهُ فَوْقَ الْأَخْيَارِ فِي دَوْلَةِ الْأَشْرَار»[1].
رسول گرامی اسلام (ص) در روایت مذکور، به علی (ع) فرموده است که اى على! به خدا قسم كه اگر شخص فروتن در قعر چاهى باشد، خداوند عزّ و جلّ بادى مى فرستد تا او را در دولت بدكاران، در رأس نيكان قرار دهد.
منظور این است که انسانِ فروتن و متواضع، از جایگاه عظیم و والایی نزد خداوند متعال برخوردار است تا جایی که اگر در قعر چاه گرفتار شده باشد خداوند متعال گردبادی میفرستد تا او را بالا آورد، یعنی اگر انسانی که فروتن است در شرایط سختی قرار بگیرد، خداوند او را رُشد میدهد و بین مردم عزیز میکند و در دولتی که حاکمان ظلم حکومت میکنند او را به موقعیتی میرساند که بالاتر از جایگاه و منزلتِ أخیار و پاکان باشد.
بسیار مشاهده شده است که خداوند متعال افرادی را که کِبر و غرور در پیش گرفته بودند و در یک مقطعی، برای خودشان برو و بیایی داشتند و دیگران را به حساب نمیآوردند و برای آنان حرمت قائل نمیشدند، ذلیل کرده است و در همین دنیا از اوج به زیر کشیده شدهاند، اما افرادی نیز بودهاند که در عین حال که از علم و موقعیت یا مال و ثروت برخوردار بودهاند، علم و موقعیتشان آنان را مغرور نساخته و فروتنی و تواضع پیشه کردهاند و خداوند متعال در همین دنیا آنان را عزّت داده است و وجودشان مایه برکت برای دیگران بوده است.
رسول اکرم (ص) فرموده است: «مَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ رَفَعَهُ اللَّه»[2]؛ هر کس که به خاطر خدا توضع کند، خداوند متعال او را بالا میبرد.
بعضی افراد گاهی خودشان را پیش هر کس و ناکسی کوچک میکنند، در حالی که خداوند متعال این را نمیپسندد لذا انسان باید فقط به خاطر خداوند متعال تواضع پیشه کند و نباید به خاطر مطامع دنیوی خودش را در پیش هر کسی کوچک کند و خودش را ذلیل کند زیرا چنین تواضعی که بوی تملّق میدهد، مورد رضایت خداوند متعال نیست و تواضعِ ارزشمند، تواضعی است که به خاطر خداوند باشد.
خداوند نمیپسندد که مؤمن خود را به خاطر مال دنیا در مقابل دیگران کوچک و ذلیل کند و لذا انسان فقط باید در پیشگاه خداوند متعال خودش را کوچک نماید و فقط به درگاه خداوند متعال عرض نیاز کند و سعی کند که برای خداوند بندگی کند چرا که همانگونه که در روایات آمده است، کسی که بندگی خداوند متعال را به جای آورد، دیگران در مقابل او خضوع خواهند کرد.
خداوند متعال فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لاَئِمٍ ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»[3]؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد! هر كس از شما، از آيين خود بازگردد (به خدا زيانى نمىرساند)، خداوند جمعيّتى را مىآورد كه آنها را دوست دارد و آنان (نيز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع و در برابر كافران سرسخت و نيرومندند؛ آنها در راه خدا جهاد مىكنند و از سرزنش هيچ ملامتگرى هراسى ندارند. اين، فضل خداست كه به هر كس بخواهد (و شايسته ببيند) مىدهد و (فضل) خدا وسيع و خداوند داناست.
همچنین، فرموده است: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ...»[4]؛ محمّد(ص) فرستاده خداست؛ و كسانى كه با او هستند در برابر كفّار سرسخت و شديد، و در ميان خود مهربانند... .
امیرالمؤمنین؛ امام علی بن ابیطالب (ع) نیز در مقابل دشمن، سرسخت بود و سُستی به خرج نمیداد، ولی در مقابل مستمندان و ضعیفان متواضعانه برخورد میکرد و صورتش را نزدیک آتش میبرد و به خود نهیب میزند که این آتش را بچش تا از حال یتیمان و بینوایان غافل نشوی و دست به سر یتیم میکشد و از آنان طلب حلالیّت میکند. برای ایتام و مستمندان شبانه و مخفیانه شیر و غذا میبرد و لذا وقتی مولای متقیان در بستر شهادت قرار گرفت و بچههای یتیم خبردار شدند که شیر برای زخم علی (ع) خوب است ظرفها را پُر از شیر کردند و به درب خانه امیرالمؤمنین (ع) بردند.
[1]. شيخ حر عاملى، وسائل الشيعة، ج15، کتاب الجهاد، ابواب جهاد النفس و ما یناسبه، باب28، ص274، ح7.
[2]. حسن بن على، ابن شعبه حرانى، تحف العقول، ص46.
[3]. «المائدة»:117.
[4]. «الفتح»:29.