روایت اول: قال رسول الله (ص): «أَغْفَلُ النَّاسِ مَنْ لَمْ يَتَّعِظْ بِتَغَيُّرِ الدُّنْيَا مِنْ حَالٍ إِلَى حَال‏»‏^[1].

رسول اکرم (ص) در روایت مذکور، فرموده است که غافل‏ترین مردم کسی است که از دگرگونی و تحول دنیا؛ از حالی به حال دیگر، پند نگیرد.

واقعیت این است که دنیا دار تغییر است و یکنواخت نیست، نه اشخاصی که در دنیا زندگی می‏کنند و نه شرایط حاکم بر دنیا، ثابت نیستند و همیشه در حال تغییر و دگرگونی می‏باشند، گاهی شخصی در اوج عزّت است و بعد از مدّتی به حضیض ذلّت می‏افتد و آبرویش از بین می‏رود و گاهی بر عکس، شخصی که در نهایت فقر و نداری بوده است بعد از مدتی به اوج عزّت می‏رسد. حوادثی که در جامعه رخ می‏دهند نیز حاکی از این است که جامعه مدام در حال تغییر و دگرگونی است.

پیامبر اکرم (ص) فرموده است که انسان باید از این تغییرات و تحولّ احوالی که در دنیا رخ می‏دهد، پند بگیرد، یعنی بداند که زندگی یکنواخت نیست و همیشه در حال تغییر است که اگر انسان به چنین بینشی نسبت به زندگی دنیوی برسد از گذشت روزگار عبرت می‏گیرد و این عبرت باعث می‏شود که دچار اشتباه نشود و از سرنوشتی که برای دیگران رخ داده است درس بگیرد و بر اساس آن، برنامه زندگی خود را تنظیم کند. عاقبتِ غررو، تکبّر و فخرفروشی جز ذلّت و خسران نیست، چه گردن‏کشانی در این عالَم بوده‏اند که می‏خواستند بر دنیا تسلط پیدا کنند، ولی از دنیا رفتند و نام و نشانی از آنها باقی نمانده است، در عصر کنونی نیز کسانی؛ از جمله رضا شاه، محمد رضا شاه، صدام و غیره بودند که جنایت‏های زیادی کردند، تبعیدها کردند و کشتارهای زیادی به راه انداختند تا خودشان در مصدر حکومت باقی باشند، ولی خداوند آنها را ذلیل و خوار کرد و در نهایت بدبختی و ذلّت از دنیا رفتند و هیچ نشانه‏ای از آنها باقی نمانده است. حادثه عاشورا بهترین شاهد و گواه بر این نکته است که آهِ مظلوم دامن ظالم را می‏گیرد و ظالم همیشه نمی‏تواند بر ظلمش باقی بماند، بنابراین صحنه زندگی، صحنه عبرت و پندآموزی است که انسان باید به آن دقت کند و از آن پند بگیرد که اگر انسان از دنیا پند بگیرد از تهمت زدن به دیگران و بردن آبروی آنان خودداری می‏کند.

روایت دوم: قال مولینا و مقتدینا الإمام الاصادق (ع): «مَنْ رَأَى أَخَاهُ عَلَى أَمْرٍ يَكْرَهُهُ فَلَمْ يَرُدَّهُ عَنْهُ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ فَقَدْ خَانَه‏»[2]؛ هر کس كه برادرش را در كارى ناپسند ببيند و بتواند او را از آن باز دارد و چنين نكند به او خيانت كرده است.

امام صادق (ع) در زمینه نهی از منکر؛ به عنوان یک وظیفه عمومی فرموده است که اگر کسی برادر دینی خود را در شرایط ناپسندی ببیند و در حالی که می‏تواند او را از آن کار باز دارد، او را نهی نکند به او خیانت کرده است، مثلاً شخص می‏بیند که برادر دینی‏اش منکری را انجام می‏دهد که پایان خوشی ندارد، مثلاً رابطه ناسالمی برقرار کرده است که پایان آن معلوم نیست یا با آبروی دیگران بازی می‏کند، در این صورت باید او را از این کار باز دارد و اگر این کار را نکند به او خیانت کرده است. بنابراین انسان در مقابل کار ناپسندی که از دیگران می‏بیند نباید بی‏تفاوت باشد، بلکه در صورتی که می‏تواند باید نهی از منکر کند و اگر بی‏تفاوت باشد، در حق برادرش خیانت کرده است.      

ادامه تفسیر آیه87: «وَ لَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَ قَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَ أَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَ فَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ»[3]؛ ما به موسى (ع) كتاب (تورات) داديم و بعد از او، پيامبرانى را پشت سر هم فرستاديم و به عيسى بن مريم (ع) دلايل روشن داديم و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم. آيا چنين نيست كه هر زمان، پيامبرى چيزى بر خلاف هواى نفس شما آورد، در برابر او تكبر كرديد (و از ايمان آوردن به او خوددارى نموديد)، پس عده‌اى را تكذيب كرده و جمعى را به قتل رسانديد؟!

مخالفتِ یهودیان با انبیاء الهی به خاطر هوا و هوس نفسانی آنها بوده است و دلیل اینکه بنی‏اسرائیل پیامبران الهی را نپذیرفتند، پوشانده شدن نور عقلشان بوده است چون اگر عقل بر زندگی انسان حاکم باشد، هیچ وقت در مقابل رسولان الهی با تمسّک به دروغ و تهمت زدن [و ترور شخصیتی] یا کشتنشان [و ترور فیزیکی] در صدد از میدان به در کردن آنان برنمی‏آید و اینکه این عمل از انسان سر می‏زند به این خاطر است که عقل در زندگی او جایی ندارد و هوا و هوس نفسانی بر زندگی‏اش حاکم شده است. این مسأله در دوران انقلاب اسلامی نیز مشاهده می‏شد که منافقین و کسانی که در مقابل انقلاب بودند، نسبت به بعضی از افرادی که در دایره انقلاب بودند دست به ترور شخصیتی می‏زدند و آبرو و حیثیت آن افراد را در معرض خطر قرار می‏دادند و نسبت به بعضی از افراد دیگر که از طریق تهمت و افترا نمی‏توانستند آبروی آنها را به خطر اندازند دست به ترور فیزیکی می‏زدند.

نکته جالبی که در آیه مذکور، وجود دارد این است که نسبت به اتهام دروغ به پیامبران الهی، تعبیر «فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ» به کار برده شده است و از فعل ماضی استفاده شده است و در رابطه با کشتن پیامبران الهی، از تعبیر «وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ» استفاده شده است و فعل مضارع به کار برده شده است، دلیل اینکه در بخش دوم از فعل مضارع استفاده شده است شاید این باشد که این ساختار نشان دهنده تصمیم شوم یهودیان درباره قتل پیامبران الهی می‏باشد چون رهبران الهی در مسیر ابلاغ رسالت خود همواره با سنگ‏اندازی‏های صورت گرفته از جانب دشمن مواجه می‏شدند و مخالفت‏های انسان‏های هوا پرست، بزرگترین مانع بر سر راه رساندن پیام الهی از جانب پیامبران، به مردم بوده است و اگر پیامبران الهی بخواهند خود را با هوا و هوس بی قید و شرط مردم تطبیق دهند کار آنها دنباله‏روی گمراهان است و کارشان رهبری رهبران حق نخواهد بود لذا تعبیر «فریقاً تقتلون» نشان دهنده این است که اینها این مسیر را ادامه می‏دادند و منحصر به یک زمان نیست، بلکه این حرکت در طول تاریخ ادامه دارد که هر گاه انسان‏های آزاده چیزی را ارائه دهند که بر خلاف هوا و هوس منافقین و کفّار باشد، جانشان در معرض خطر است.

تفسیر آیه 87: «وَ قَالُوا قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيلاً مَا يُؤْمِنُونَ»[4]؛ و (آنها از روى استهزا) گفتند که دلهاى ما در غلاف است! (و ما از گفته تو چيزى نمى‌فهميم. آرى، همين طور است!) خداوند آنها را به خاطر كفرشان، از رحمت خود دور ساخته، (به همين دليل، چيزى درك نمى‌كنند) و كمتر ايمان مى‌آورند.

ممکن است که آیه مذکور، درباره یهودیانی باشد که پیامبران الهی را تکذیب کردند یا به قتل رساندند.

البته محتمل است که این آیه درباره یهودیان معاصر با پیامبر اکرم (ص) باشد که در برابر سخنان او یک روش سرسختانه و لجوجانه و انعطاف‏ناپذیر به خودشان می‏گرفتند و این بیان‏گر این واقعیت است که انسان برای پیروی از هوس‏های سرکش، از درگاه خداوند متعال رانده خواهد شد و بر قلب او پرده‏ها می‏افتد که حقیقت را کمتر درمی‏یابد، یعنی کسانی که در هوای نفس غوطه‏ورند، کارشان به جایی می‏رسد که می‏گویند که به دل‏های ما قفل زده شده است و اینها در مقام دلیل تراشی هستند تا خود را تبرئه کنند و لذا می‏گویند که ما در حصار و حجاب قرار داریم و سخنان پیامبران را متوجه نمی‏شویم.

خداوند متعال در سوره فصلّت فرموده است: «وَ قَالُوا قُلُوبُنَا فِي أَكِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ وَ فِي آذَانِنَا وَقْرٌ وَ مِنْ بَيْنِنَا وَ بَيْنِكَ حِجَابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ»[5]؛ آنها گفتند که قلب‏هاى ما نسبت به آنچه ما را به آن دعوت مى‌كنى در پوشش‏هايى قرار گرفته و در گوش‏هاى ما سنگينى است و ميان ما و تو حجابى وجود دارد، پس تو به دنبال عمل خود باش، ما نیز براى خود عمل مى‌كنيم!

واقعیت این است که حقیقت‏ها به روی چنین انسان‏هایی بسته می‏شود و احساس نیاز نمی‏کنند و خودشان را برتر از دیگران می‏بینند.

خداوند متعال در ذیل آیه مورد بحث (آیه87)، یهودیان را به خاطر كفرشان، از رحمت خود دور ساخته، به همين دليل، چيزى درك نمى‌كنند و كمتر ايمان مى‌آورند.

واژه «لعن» از صفات فعل الهی و به معنای دوری از رحمت خداوند است. بنابراین، لعن به معنای ناسزا و توهین نیست زیرا توهین و ناسزا در شأن پروردگار عالَم و در شأن مؤمنان نیست و رسول اکرم (ص) حتی یک بار کسی را ناسزا نگفته است. در آیه مذکور، نیز خداوند متعال یهودیان را به خاطر کفرشان از رحمت خودش بی‏بهره ساخته است، نه اینکه به آنها توهین کرده باشد. کفر و فسق از عِللی است که انسان را از رحمت خداوند متعال دور می‏کند. فسق و کفر موجب می‏شود که جان کفار و فاسقین در پوشش قرار گیرد و در نتیجه، فکرشان پویایی لازم را پیدا نمی‏کند و نور حقیقت بر جانشان نمی‏تابد و انسان نمی‏تواند ادراک درستی از شخصیت خود و حقیقت خداوند متعال داشته باشد و اگر این حالت ادامه پیدا کند، پرونده دل به کلی بسته خواهد شد و کاری از او برنخواهد آمد. خداوند متعال فرموده است: «خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَ عَلَى سَمْعِهِمْ وَ عَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ»[6]؛ خدا بر دلها و گوش‏هاى آنان مهر نهاده و بر چشمهايشان پرده‌اى افكنده شده و عذاب بزرگى در انتظار آنهاست.

انسانی که گناه می‏کند، نمی‏تواند به عظمت خداوند متعال پی ببرد. از امام رضا (ع) سؤال شد که چرا خداوند متعال در حجاب است؟ [، یعنی چرا انسان نمی‏تواند عظمت خداوند متعال را درک کند؟] آن حضرت (ع) فرمود: «إِنَّ الْحِجَابَ عَلَى الْخَلْقِ لِكَثْرَةِ ذُنُوبِهِم»[7]؛ حجابی که برای انسان است به خاطر زیادی گناهان اوست. هر چه گناه و معصیت انسان بیشتر شود پرده‏های بیشتری جلو چشم او قرار می‏گیرد و آن حقیقت خداوندی را که منشأ برای سعادت و کمال انسانی است، متوجه نخواهد شد.

خداوند متعال فرموده است: «...يُضِلُّ بِهِ كَثِيراً وَ يَهْدِي بِهِ كَثِيراً وَ مَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِينَ»[8]؛ خدا جمع زيادى را با آن گمراه و گروه بسيارى را هدايت مى‌كند، ولى تنها فاسقان را با آن گمراه مى‌سازد! [، یعنی چون زمینه گمراهی در فاسقین وجود دارد، قرآن نیز در آنها تأثیری ندارد و بر گمراهی آنها افزوده می‏شود].

«الحمد لله رب العالمین»