عن مولانا و مقتدانا امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(ع): »لَا تَتْرُكِ‏ الِاجْتِهَادَ فِی إِصْلَاحِ نَفْسِكَ فَإِنَّهُ لَا یُعِینُكَ عَلَیْهَا إِلَّا الْجِدُّ«[1]. مولانا و مقتدانا الامام الصادق(ع): «اقْصُرْ نَفْسَكَ عَمَّا يَضُرُّهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفَارِقَكَ وَ اسْعَ فِي فَكَاكِهَا كَمَا تَسْعَى فِي طَلَبِ مَعِيشَتِكَ فَإِنَّ نَفْسَكَ رَهِينَةٌ بِعَمَلِكَ‌»[2]. کلمات گهربار اهل بیت(ع) دارو و درمانبیماریهاینه تنها جامعة شیعی و جامعة اسلامی، بلکه کل جامعة بشری است اما به شرط بکار بستن و عمل نمودن به آن، یکی از مسائل مهمی که در قرآن و روایات به آن توجه شده است، مقولة اصلاح نفس است این نفسی که خدای متعال در آفرینش آن به خودش تبریک می­گوید: «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ»[3] این انسانی که «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ»[4]؛ این انسانی که «إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاَقِيهِ»[5]؛ در این آیات از انسان به عنوان گل سرسبد عالم هستی یاد شده است دنیا هم جایگاه پرورش استعدادها و کسب ذخیره­های مادی و معنوی است منتهی بشر چون مسائل مادی برایش محسوس است بیشتر سراغ مسائل مادی می گیرد تا سراغ مسائل معنوی، مشکل جسمی برای او پیش بیاید هم خود او و هم نزدیکان او بلافاصله به فکر دارو و درمان بر می‎آیند اما واقع مطلب آیا یک ذره، از دغدغه‎ای که برای بیماریهای جسمی، برای مشکلات مادی زندگی‌مان داریم به فکر امراض روحی نیز هستیم؟ مشکل بشر این است که در مسائل معنوی هیچ انگیزه ای برای پیگیری ندارد و جالب این است که خدای متعال برای بُعد معنوی 124 هزار پیامبر فرستاده آنهم بهترین انسانهای زمان خودشان. لذا هم در کلمات امیر المؤمنین(ع) و هم در کلمات امام صادق(ع) روی این نکته خیلی تکیه شده است که اولاً جلوی ضررها را بگیرید نسبت به نفستان، اگر احساس کردید قدمی که برمی دارید ضرری را متوجه روح و نفس شما می کند بایستید به خودتان نهیب بزنید و جلوتر نروید. امیر المؤمنین(ع) می فرماید: در اصلاح نفس تلاش کنید یعنی شب و روزتان را صرف این کنید که این نفس پاک و پاکیزه زندگی کند و از این دنیا برود می ارزد فانه لایعینک علیها الی الجد؛ زیرا چیزی جز سعی و کوشش تو در رابطه با نفست ترا یاری نخواهد کرد یعنی هر چه تلاش بیشتر کنید خودتان را بسپارید به این انوار پاک و تابناک بگویید ما در پناه شما زندگی می کنیم اگر در مجلسی که رضایت خدا در آن نیست لب فرو بندیم و گوشها را در اختیار آن سخن قرار ندهیم. کلام نورانی امام صادق «اقْصُرْ نَفْسَكَ عَمَّا يَضُرُّهَا» ؛ یعنی نفس خودت را باز دار از چیزی که ضرر می رساند «مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفَارِقَكَ»قبل از این که نفس تو از تو جدا شود یعنی قبل ازمردن، « فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَ لاَ يَسْتَقْدِمُونَ »[6]، پس و پیش ندارد، قبل از اینکه نفس از تو جدا شود آن چیزهایی که آسیب به نفس می رساند مراقبت کن«وَ اسْعَ فِي فَكَاكِهَا» گویا این نفس زندانی هوس و هوا و گناه است میفرماید: در آزاد سازی نفست تلاش کن این را آزاد کن در زندان است نمی خواهید آزادش کنید تلاش کن در جهت آزاد سازی آن،«کمَا تَسْعَى فِي طَلَبِ مَعِيشَتِكَ»همین حرص و جوشی که برای زندگی مان می زنیم همین حرص و جوش را برای جلوگیری از این که این نفس بیشتر در معرض آسیب قرار بگیرد این را هم باید داشته باشیم «فَإِنَّ نَفْسَكَ رَهِينَةٌ بِعَمَلِكَ»‌؛ حضرت می فرماید که زیرا این نفس تو در گرو اعمال توست و جز با کوشش تو آزاد نخواهد شد با خدا عهد و پیمان ببیندیم از همان لحظه ای که می گوییم ««یَا مُقَلِّبَ‏ الْقُلُوبِ‏ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ».» که می گوییم یکی از مواردی که از خدا طلب کنیم این است که خدایا ما را در جهت اصلاح نفس مان موفق بدار و یک تیزبینی و هوشمندی را به ما بده که بتوانیم آسیبهایی که ضرر وارد می کند، از صفحة زندگی مان بشوییم و از بین ببریم.

درس خارج24/12/1390

قال امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع):«الْعُبُودِيَّةُ خَمْسَةُ أَشْيَاءَ خَلَاءُ الْبَطْنِ وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ وَ قِيَامُ اللَّيْلِ وَ التَّضَرُّعُ عِنْدَ الصُّبْحِ وَ الْبُكَاءُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ»[1]‌نسخه­هایی که توسط اهل بیت پیچیده می­شود و در اختیار علاقمندان به طریق عبودیت قرار می گیرد نسخه هایی است که بی تردید اگر درست عمل شود انسان را به همان نتیجة مطلوب می­رساند اما گر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست اهل بیت عصمت و طهارت برای ما اتمام حجت کرده­اند راه را مسیر را موانع را برای ما بیان کرده­اند که راه کجاست و چاه کجاست. با این فرامین اهل بیت میتوان ره صد ساله را یک شبه طی نمود.

امیرالمؤمنین(ع) می‎فرماید:«الْعُبُودِيَّةُ خَمْسَةُ أَشْيَاءَ» عبودیت روی پنج محور در حقیقت می‎توان حساب کرد:1- «خَلَاءُ الْبَطْنِ» پرهیز از پرخوری، آدمی که شکمش همیشه پر است نه حال عبادت دارد نه حال راز و نیاز و مناجات دارد بلکه مثل یک آدم افسرده که از این طرف به آن طرف می غلتد و خواب درست و آرامش درستی ندارد اصلا پرخوری منشاء کلی از بیماریهاست و آنچه که به ما سفارش شده است پیغمبر خاتم(ص) هر موقع میل به غذا پیدا می کرد غذا می خورد البته خداوند نعمت هایش را برای ما ارزانی داشته است«كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ »[2]از آن غذاهای پاک و پاکیزه ای که ما به شما روزی داده ایم استفاده کنید آنچه از اهل بیتبه ما رسیده این است که، صبحانه مقید بودند می خوردند ناهار را مقید بودند و شب را به اندازة لقمه العشاء نه زیاد خوردنی که صبح حال عبادت نداشته باشد واینکه زود بخوابیم و زود بیدار شویم.

2- «وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ»:این که همه مان گرفتار هستیم کمتر سراغ قرآن می گیریم اولیاء الله مقید بوده وهستند صبح، ظهر، عصر و شب قبل از خوابیدن تلاوت قرآن است چقدر نورانیت انس و توجه ایجاد می کند هر چقدر ما فاصله بگیریم به همان تناسبی که ما فاصله می گیریم شیطان به ما نزدیک می شود شما خیال می کنید که فاصله گرفتن ما از قرآن یعنی همین حد می مانیم به همان مقدار فاصله شیطان راه و نفوذ پیدا می کند خودش را در همسایگی ما قرار می دهد.

3-«وَ قِيَامُ اللَّيْلِ»خود را عادت و تمرین بدهیم به قیام اللیل، مرحوم قاضی استاد علامه طباطبایی به ایشان سفارش نماز شب را کرده بودند در روایات داریم که نماز شب، رزق و روزی را زیاد می کند طراوت و شادابی و حلاوت را برای شخص می‎آورد.

4- «وَ التَّضَرُّعُ عِنْدَ الصُّبْحِ»که دقیقاً در همان حال و هوای طلوع فجر است که آدم آن موقع در خانه خدا برود تضرع کند زاری کند توجه کند التماس کند خوشا به حال کسانی که در خلوت و تنهایی شان هر چه ما در این وادی ها کار و تلاش کنیم و زحمت بکشیم علاوه بر پاداش اخروی که جای خودش است در این دنیا «إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَاناً»[3]راه جلوی آدم باز می‎شود.

5- «وَ الْبُكَاءُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ» از ترس خدا اشک ریختن و گریه کردن.

23/1/1391

قال مولانا و مقتدانا الامام العسکری(ع) قال: «اتَّقُوا الْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ فَإِنَّهَا لَاتُغْفَرُ قُلْتُ وَ مَاالْمُحَقَّرَاتُ قَالَ الرَّجُلُ يُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيَقُولُ طُوبَى لِي لَوْ لَمْ يَكُنْ لِي غَيْرُ ذَلِكَ‌»[1] تذکرات و هشدارهایی که اهل بیت به ما می­دهند در حقیقت یک عامل کنترلی است که انسان باعث می­شود در مسیر گناه قرار نگیرد همچنین باعث می­شود که بگونه ای زندگی را تنظیم کند که پیوسته موجب جلب رضایت پروردگار شود و سهل انگاریهای ما را تبدیل می­کنند به دقت و هشیاری می فرماید: بپرهیزید از«الْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ» یعنی گناهان کوچک و ناچیز و گناهانی که به ظاهر به حساب نمی­آیند که از حضرت سوال می شود که چرا؟ پاسخ حضرت این است که چون آمرزیده نمی­گردد راوی تعجب می کند می‎پرسد:«الْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ»گناهان کوچک چه گناهانی هستند که آمرزیده نمی شود؟(ما گناهان کبیره و صغیره داریم گر چه بنا به یک تعبیری همة گناهان کبیره است اگر مقایسه بین گناهان کنیم از شدت و ضعف، بعضی نسبت به بعضی دیگر صغیره و بعضی کبیره هستند) حضرت می فرماید: مقصود این است که انسان یک گناهی را انجام بدهد و بعد از انجام گناه این جمله را بگوید:«طُوبَى لِي لَوْ لَمْ يَكُنْ لِي غَيْرُ ذَلِكَ‌» خوشا به حال من که غیر از این گناهی را مرتکب نشده­ام یعنی نسبت به آن چیزی که مرتکب شده به جای اینکه توبه و استغفار کند و از خدابخواهد که گناهش را ببخشد می گوید وجود مقدس امام عسکری می­فرماید جای خوشحالی نیست همین مقدار از گناه هم در زندگی انسان نقش دارد من نکته ای که می­خواهم به عنوان برداشت از این روایت محضر مبارک شما عرض کنم این است که همه باید از گناه پرهیز کنند ولی به تعبیر آقا امام صادق(ع): «إِنَّ الْحَسَنَ مِنْ كُلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ وَ إِنَّهُ مِنْكَ أَحْسَنُ لِمَكَانِكَ مِنَّا وَ إِنَّ الْقَبِيحَ مِنْ كُلِّ أَحَدٍ قَبِيحٌ وَ إِنَّهُ مِنْكَ أَقْبَحُ لِمَكَانِكَ مِنَّا وَ إِنَّمَا قَالَ لَهُ جَعْفَرٌ ذَلِكَ لِأَنَّهُ كَانَ يَشْرَبُ الشَّرَابَ‌»[2] به یکی از یارانشان حضرت فرمودند: کار خوب از همه کس پسندیده است ولی از تو پسندیده تر چون به ما مرتبط هستی نسبت می دهند می گویند این دوست و هم جلسه ای امام صادق است وکار بد از همه بد است و از تو بدتر، به خاطر اینکه تو منصوب به ما هستی موقعی که در خیابان و شهر و بازار شما را می بینند می گویند این از یاران امام صادق است. لذا خیلی باید آن کلام نورانی امام که فرمودند:«كُونُوا دُعَاةً إِلَى أَنْفُسِكُمْ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ»[3]‌، را محور زندگی قرار بدهیم قبل از این که سخنرانی های ما مردم را متوجه خدا کند قبل از این خطابه‎ها و فصاحت و بلاغت ما مردم را متوجه خدا کند رفتار عملی ما به گونه ای باشد که مردم به دین خدا اعتقاد پیدا کنند.10/12/1390