ادامه تفسیر آیه87: «وَ لَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَ قَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَ أَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَ فَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ»[1]؛ ما به موسى (ع) كتاب (تورات) داديم و بعد از او، پيامبرانى را پشت سر هم فرستاديم و به عيسى بن مريم (ع) دلايل روشن داديم و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم. آيا چنين نيست كه هر زمان، پيامبرى چيزى بر خلاف هواى نفس شما آورد، در برابر او تكبر كرديد (و از ايمان آوردن به او خوددارى نموديد)، پس عده‌اى را تكذيب كرده و جمعى را به قتل رسانديد؟!

«أیّدناه» از ریشه «أید» به معنای قوّت است. کلمه «تأیید» نیز از همین ریشه و به معنای تقویت کردن است. خداوند متعال فرموده است که ما حضرت عیسی (ع) را به وسیله مَلَکِ روح القدس تقویت کردیم.

یکی از معناهایی که در رابطه با روح القدس مطرح است، این است که روح القدس، موجود پاکیزه‏ای است که واسطه فیض خداوند و حلقه‏ی بین خداوند متعال و پیامبران الهی است و روح القدس، همان روح الأمین و جبرئیل امین است. عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) فِي قَوْلِهِ" رُوحُ الْقُدُسِ" قَالَ: «هُوَ جَبْرَئِيلُ (ع) وَ الْقُدُسُ الطَّاهِر»[2].

خداوند برای به اجرا درآوردن امور عالَم، واسطه‏هایی در آفرینش قرار داده است، برای مثال در نظام تکوین، باد و خورشید به عنوان واسطه رحمت خداوند قرار داده شده‏اند، در میان فرشتگان، میکائیل واسطه رزق، اسرافیل واسطه اعلام قیامت، عزرائیل واسطه مرگ انسان‏ها و جبرائیل واسطه وحی الهی و آورنده بهترین سخنان خداوند و نازل کننده بهترین نعمتی است که پروردگار به انسان‏ها ارزانی داشته است که در پرتو آن می‏توانند به سعادت برسند.

یکی از ویژگی‏های جبرئیل این است که پیام خداوند متعال را دریافت می‏کند و به قلب پیامبران (ع) وارد می‏کند و پیامبران (ع) را برای سخن گفتن با انسان‏ها آماده می‏کند. انبیاء دیگر نیز توسط روح القدس تأیید و تقویت شده‏اند، البته تأیید آنها به اندازه تأیید و تقویت حضرت عیسی (ع) نبوده است چون حضرت عیسی (ع) از کودکی لب به سخن گشوده است که خداوند متعال در این رابطه فرموده است: «وَ يُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَ كَهْلاً وَ مِنَ الصَّالِحِينَ»[3]؛ و با مردم، در گاهواره و در حالت كهولت (و ميانسال شدن) سخن خواهد گفت و از شايستگان است.

و در آیه دیگر نیز فرموده است: «قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَ جَعَلَنِي نَبِيّاً»[4]؛ (ناگهان عيسى زبان به سخن گشود و) گفت که من بنده خدايم او كتاب (آسمانى) به من داده و مرا پيامبر قرار داده است!

در واقع حضرت عیسی (ع) در کودکی مانند افراد پخته و با تجربه، سنجیده سخن گفته است چون توسط روح القدس تقویت و تأیید شده است و خداوند متعال این زمینه را برای حضرت عیسی (ع) فراهم کرده بود که در کودکی بتواند سخن بگوید، به خصوص اینکه مادرش در معرض اتهام قرار گرفته بود لذا حضرت عیسی (ع) از ناحیه خداوند متعال مأمور شد که صحبت کند تا از مادرش رفع اتهام کند، به این معنا که خداوند متعال در رابطه با عیسی بن مریم (ع) ساز و کار دیگری طراحی کرده است و آن اتهاماتی که به حضرت مریم (س) می‏زدند برطرف شد.

نکته دیگری که در آیه مورد بحث [آیه87] به آن پرداخته شده است، علت مخالفت یهودیان با انبیاء الهی است که چرا یهودیان در طول تاریخ با انبیاء الهی سازگاری نداشته‏اند و اکنون نیز یهودیان با دینداران عالَم نمی‏سازند و با پیروان حضرت رسول اکرم (ص)؛ خصوصاً شیعیان مشکل دارند؟ لذا خداوند متعال در آخر آیه مورد بحث، فرموده است که ای یهودیان! شما هر زمان، پيامبرى، چيزى بر خلاف هواى نفس شما آورد، در برابر او تكبر كرديد (و از ايمان آوردن به او خوددارى نموديد)، پس عده‌اى را تكذيب كرده و جمعى را به قتل رسانديد!

منظور، این است که مخالفت با انبیاء الهی از جانب یهودیان به خاطر هوای نفسانی آنها بوده است و ریشه این مخالفت‏ها هوا و هوس نفسانی آنان بوده است.

واژه «هوی» از ریشه «هُویة» یا «هُوی» به معنای از بالا به پایین آمدن است. در کتاب مفردات راغب این گونه آمده است: «الهُوی سقوط من علوٍّ الی سفلٍ»[5]؛ هوی از بالا به پایین سقوط کردن است. انسانی که تابع هوای نفس باشد اسیر نفس می‏شود و از اوج به زیر سقوط می‏کند.

در وجود انسان‏ها عقل و هوای نفس دو قطب مقابل یکدیگرند؛ عده‏ای عقل محور و خِرد محورند و عده‏ای نیز هوای نفس محورند، عقل و هوی همیشه در جنگ و جدال‏اند، اگر عقل بر هوای نفس پیروز شود، انسان به اوج سعادت و عزّت می‏رسد و اگر هوای نفس بر عقل پیروز شود، انسان به حضیض ذلّت دچار خواهد شد. مولای متقیان امیر مؤمنان؛ امام علی (ع) فرموده است: « كَمْ مِنْ عَقْلٍ أَسِيرٍ تَحْتَ هَوَى أَمِير»[6]؛ چه بسا که عقل و خرد، اسیر فرمان هوا است. هوای نفس اگر جنبه امیر بودن پیدا کند، عقل اسیر آن خواهد شد، اما اگر انسان عقل خود را به کار گیرد و با هوای نفسش به مبارزه برخیزد به مقامی خواهد رسید که برای بسیاری از انسان‏ها قابل درک نخواهد بود؛

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند               بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت

پس اگر عقل، اسیر هوای نفس شود، هوای نفس، یعنی کشش‏ها و تمایلاتِ لغزنده، حیثیتی برای انسان نخواهد گذاشت و آبروی او را خواهد بُرد و علاوه بر اینکه جایگاه انسان نزد خداوند متعال سقوط خواهد کرد، جایگاه او در اجتماع و جامعه نیز سقوط خواهد کرد و منزلت خود را از دست خواهد داد.

«الحمد لله رب العالمین»

ادامه تفسیر آیه87: «وَ لَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَ قَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَ أَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَ فَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ»[1]؛ ما به موسى (ع) كتاب (تورات) داديم و بعد از او، پيامبرانى را پشت سر هم فرستاديم و به عيسى بن مريم (ع) دلايل روشن داديم و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم. آيا چنين نيست كه هر زمان، پيامبرى چيزى بر خلاف هواى نفس شما آورد، در برابر او تكبر كرديد (و از ايمان آوردن به او خوددارى نموديد)، پس عده‌اى را تكذيب كرده و جمعى را به قتل رسانديد؟!

خداوند متعال، حضرت عیسی (ع) را بعد از حضرت موسی (ع) به عنوان پیامبر معرفی کرده است و برای او نقش هدایتی تعریف کرده است و به حضرت عیسی (ع) بیّنات و نشانه‏های آشکاری عنایت کرد تا مردم بر اساس آن بیّنات و نشانه‏ها به او گرایش پیدا کنند.

کلمه «عیسی» یک واژه سریانی است [و عربی نیست] و سریانی، زبان انجیل است. این واژه از واژگانِ دخیل در قرآن است، یعنی این واژه، با اینکه عربی نیست در قرآن داخل شده است، لکن تلفظ آن به شکل عربی است.

«عیسی» در لغت سریانی، «أیشوع» بوده است که همزه آن افتاده است و به «یشوع» یا «یشوعا» تبدیل شده است و در هنگامی که به زبان عربی آمده به «عیسی» تبدیل شده است[2].

خداوند متعال در آیه مذکور، حضرت عیسی (ع) را به عنوان عیسی بن مریم (ع) یاد کرده است. معمولاً انتساب نسل بشر از طریق پدر مشخص می‏شود؛ مثلاً گفته می‏شود که حسن بن محمد، اما در مورد حضرت عیسی (ع)، انتساب از طرف مادر است و دلیل این امر شاید این باشد که حضرت عیسی (ع) پدر نداشته است و به امر خداوند متعال، نطفه او در رحم حضرت مریم (س) قرار گرفت و به همین خاطر بود که حضرت مریم (س) در معرض اتهام قرار گرفت که چگونه بدون اینکه شوهری داشته باشد، فرزندی از او متولد شده است، در حالی که تولد حضرت عیسی (ع) یکی از معجزات الهی است که بدون داشتن پدر متولد شده است. خداوند متعال فرموده است: «يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ مَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيّاً»[3]؛ اى خواهر هارون! نه پدرت مرد بدى بود و نه مادرت زن بد كاره‌اى!

کلمه «مریم» نیز یک کلمه سریانی است که اصل آن «ماریا» بوده است و در زبان عربی مریم نامیده شده است که به معنای عابده و خادمه است، یعنی کسی که اهل عبادت و خدمت‏گزار است و مقصود از خادمه بودن، خادم مسجد الأقصی بودن است زیرا مادر حضرت مریم (س) زمانی که وضع حملش نزدیک شد، عرض کرد که خدایا آنچه در شکم خود دارم را نذر تو کردم تا آزاد شده برای مسجد باشد، یعنی من از حقوق مادری خود گذشتم و او را آزاد گذاشتم تا این فرزند بتواند خدمت‏گزار خانه تو، یعنی مسجد الأقصی بشود، خداوند متعال فرموده است: «إِذْ قَالَتِ امْرَأَةُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»[4]؛ (به ياد آوريد) هنگامى را كه همسرِ عمران گفت که خداوندا! آنچه را در رحم دارم، براى تو نذر كردم، كه«محرَّر» (و آزاد، براى خدمت خانه تو) باشد از من بپذير كه تو شنوا و دانايى!

سابقاً رسم بر این بوده است که مرد، خادم می‏شده است و گویا مرادِ مادر حضرت مریم (س) از این سخن این بوده است که فرزندش پسر به دنیا بیاید و عابد باشد و در نتیجه خادم مسجد الأقصی نیز بشود، لکن بعد از وضع حمل متوجه شد که فرزندش دختر است. خداوند فرموده است: «فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنْثَى وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثَى وَ إِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَ إِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَ ذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ»[5]؛ ولى هنگامى كه او را به دنيا آورد (و او را دختر يافت،) گفت که خداوندا! من او را دختر آوردم ولى خدا از آنچه او به دنيا آورده بود، آگاه‏تر بود و پسر، همانند دختر نيست [زیرا دختر نمى‌تواند وظيفه خدمتگزارى معبد را همانند پسر انجام دهد]، من او را مريم نام گذاردم و او و فرزندانش را از (وسوسه‌هاى) شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مى‌دهم.

توضیح مطلب اینکه حال که فرزندم دختر است و نمی‏تواند خدمتگزار مسجد باشد نام او را مریم به معنای خادم مسجد و عابد مسجد می‏گذارم، یعنی درست است که خدمتگزاری نمی‏تواند بکند ولی می‏تواند عابد مسجد باشد، این مطلب نشان می‏دهد که مادر حضرت مریم (س) از همان ابتدای ولادت برای فرزندش احساس خطر می‏کرد و لذا عرضه داشت که خدایا او و ذریه‏اش را از شر شیطان به تو می‏سپارم. نتیجه این فکر زیبا این شد که خداوند می‏فرماید: « فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَهَا نَبَاتاً حَسَناً وَ كَفَّلَهَا زَكَرِيَّا...»[6]؛ خداوند، او (مريم‌) را به طرز نيكويى پذيرفت و به طرز شايسته‌اى [نهال وجود] او را رويانيد [و پرورش داد] و كفالت او را به زكريا سپرد... .

حضرت مریم (س) در ضلع شرقی مسجد الأقصی که زاویه نام داشت، قدّیس‏گونه مشغول عبادت پرودگار عالم شد.

یکی دیگر از معانی کلمه مریم، بتول است که از نام‏های حضرت فاطمه زهرا (س) است. بتول به بانویی اطلاق می‏شود که از غیر خدا بریده است و تمام امورش به پرودگار منتهی می‏شود، سخنش برای خداست، نشست و برخاستش برای خداست، محبتش برای خداست و حبّ و بغضش برای خداست.

احتمال دیگری که در رابطه با کلمه مریم وجود دارد این است که مریم زنی است که تمایل چندانی به صحبت‏های سطحی و گفتگوهای معمولی بین دیگر زنان را ندارد، بلکه عمیق می‏اندیشد لذا مریم زنی است که همّت بالا دارد و در سطح مباحث بی‏ثمر خودش را پایین نمی‏آورد.

«الحمد لله رب العالمین»

ادامه تفسیر آیه87: «وَ لَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَ قَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَ أَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَ فَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ»[1]؛ ما به موسى (ع) كتاب (تورات) داديم و بعد از او، پيامبرانى را پشت سر هم فرستاديم و به عيسى بن مريم (ع) دلايل روشن داديم و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم. آيا چنين نيست كه هر زمان، پيامبرى چيزى بر خلاف هواى نفس شما آورد، در برابر او تكبر كرديد (و از ايمان آوردن به او خوددارى نموديد)، پس عده‌اى را تكذيب كرده و جمعى را به قتل رسانديد؟!

در جلسه گذشته، عرض شد که در رابطه با روح القُدُس سه تفسیر بیان شده است؛ اول، اینکه مقصود از روح القُدس، جبرئیل است، یعنی خداوند متعال به وسیله جبرئیل، حضرت عیسی (ع) را تأیید کرده است، دوم، اینکه روح القُدُس، همان نیروی غیبی است که حضرت عیسی (ع) را تأیید کرده است و حضرت عیسی (ع) با همان نیروی مرموز الهی مردگان را به فرمان خداوند متعال زنده می‏کرد و مریض‏ها را شفا می‏داد و سوم، اینکه روح القُدُس به معنای انجیل است و منظور این است که خداوند متعال، حضرت عیسی (ع) را به کتاب انجیل تأیید کرده است.

عرض شد که به نظر می‏رسد که دو تفسیر اولی که ارائه شد از تفسیر سوم، بهتر است.

عقیده مسیحیان درباره روح القُدُس

در کتاب قاموسِ کتاب مقدس آمده است که روح القُدُس، اقلوم سوم از اقالیم ثلاثه الهیه است و آن را روح گویند چون مبدِع و مخترِع حیات است و مقدس گویند چون یکی از کارهای مخصوص او، این است که قلوب مؤمنین را تقدیس نماید و به خاطر علاقه‏ای که به خدا و مسیح دارد، روح الله و روح المسیح نیز نامیده می‏شود.

تفسیر دیگری که در کتاب قاموس آمده است این است که روح القُدُس عبارت از تسلی دهنده انسان است و همواره انسان را برای قبول و درک راستی و ایمان و اطاعت ترغیب می‏کند و اشخاصی را که در گناه و خطا گرفتارند، زنده می‏کند و پاک و منزّه می‏کند و آنها را لایقِ تمجید ذات باری‏تعالی می‏گرداند.

در عبارات قاموسِ کتاب مقدس به دو معنا اشاره شده است؛ یکی، اینکه روح القُدُس یکی از خدایان سه‏گانه است، این معنا موافق عقیده تثلیث است که معتقدند که خدایان سه تا هستند که عبارت از أب، ابن و روح القُدُس می‏باشند. این همان عقیده شرک‏آلودی است که از نظر ما مردود است و دیگری، شبیه تفسیری است که در رابطه با روح القُدُس مطرح شد.

در آغاز آیه مذکور، حرف لام و قد به کار برده شده است، این دو حرف از حروف تأکید و تحقیق می‏باشند و گویا خداوند متعال با آوردن این دو حرف در آغاز آیه، سخن از به حقیقت پیوستن و تحقّقِ وحی الهی به میان آورده است و از فرو فرستادن و ارزانی داشتن وحی به پیامبران الهی سخن به میان آمده است و از تعبیر «آتَيْنَا» استفاده شده است.

فرق بین «اعطاء» و «ایتاء»

«ایتاء»، همان «اعطاء» است، لکن «اعطاء» چیزی را به مِلک کسی درآوردن است، مثل اینکه گفته می‏شود که فلانی، فلان چیز را به دیگری اعطا کرد که معنایش این است که آن شیء را از مِلک خود خارج و به مِلک دیگری درآورد، اما در «ایتاء»، شخص چیزی را به منظورِ انجام وظیفه و رعایت حقوق مردم پرداخت می‏کند نه اینکه چیزی را از مِلکش خارج کند و به مِلک دیگری درآورد، بر این اساس استفاده از تعبیر «ایتاء» در رابطه با وحی، حاکی از این است که خداوند متعال هدایت شدن را حق انسان‏ها می‏داند. خداوند متعال فرموده است: «إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَى»[2]؛ به يقين هدايت كردن بر ماست. پروردگار عالَم، بندگان را به حال خودشان رها نکرده است و فرموده است: «أَ يَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى»[3]؛ آيا انسان گمان مى‌كند بى‌هدف رها مى‌شود؟! همچنین، فرموده است: «اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ...»[4]؛ خداوند همان كسى است كه شما را آفريد، سپس روزى داد... .

بنابراین، وحی و کُتب آسمانی، مِلک شخصیِ پیامبران نیست تا بخواهند به کسی عطا کنند، بلکه کتب آسمانی، امانتی از طرف خداوند متعال می‏باشند که پیامبران الهی موظفند که آن را به مردم برسانند.

«الحمد لله رب العالمین»