تفسیر آیه96: «وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَيَاةٍ وَ مِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَ مَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَنْ يُعَمَّرَ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ»[1]؛ و آنها را حريص‌ترين مردم- حتى حريص‏تر از مشركان- بر زندگى (اين دنيا و اندوختن ثروت) خواهى يافت؛ (تا آنجا) كه هر يك از آنها آرزو دارد هزار سال عمر به او داده شود! در حالى كه اين عمر طولانى، او را از كيفر (الهى) باز نخواهد داشت و خداوند به اعمال آنها بيناست.

خداوند متعال در آیه مذکور، به نبی مکرم اسلام (ص) فرموده است که از رفتار و عملکرد یهودیان به کذب مدعای آنها [، مبنی بر اینکه سرای آخرت مخصوص ماست]، پی خواهی برد چون یهودیان نه تنها برای رفتن به سرای باقی مرگ را آرزو نمی‏کنند، بلکه حریص‏ترین مردم نسبت به زندگی دنیا و اندوختن ثروت در دنیا می‏باشند و حرص آنان نسبت به دنیا از مشرکان بیشتر است [با اینکه مشرکان نه خدا را قبول دارند و نه آخرت را قبول دارند، ولی یهودیان به ظاهر ادعا می‏کنند که خدا را قبول دارند]. اما انسان‏های موحِّد تمام زندگی را حیات دنیوی نمی‏دانند و آخرت را زندگی حقیقی می‏دانند. امام المتّقین علی (ع) فرموده است: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ الدُّنْيَا دَارُ فَنَاءٍ وَ الْآخِرَةُ دَارُ بَقَاءٍ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّكُمْ لِمَقَرِّكُم»‏^[2]؛ اى مردم! بدانيد كه دنيا سراى نيستى است و آخرت، سراى ماندگارى است پس، از گذرگاه خود، براى اقامت‏گاه‏تان توشه برگيريد.

بنابراین، انسان نباید به دنیا وابسته شود، بلکه باید دنیا را سکّوی پرتاب برای رسیدن به کمال قرار بدهد. امام صادق (ع) فرموده است: «لِيَكُنْ طَلَبُكَ لِلْمَعِيشَةِ فَوْقَ كَسْبِ الْمُضَيِّعِ وَ دُونَ طَلَبِ الْحَرِيصِ الرَّاضِي بِدُنْيَاهُ الْمُطْمَئِنِّ إِلَيْهَا وَ لَكِنْ أَنْزِلْ نَفْسَكَ مِنْ ذَلِكَ بِمَنْزِلَةِ الْمُنْصِفِ الْمُتَعَفِّفِ تَرْفَعُ نَفْسَكَ عَنْ مَنْزِلَةِ الْوَاهِنِ الضَّعِيفِ وَ تَكْتَسِبُ مَا لَا بُدَّ مِنْهُ إِنَّ الَّذِينَ أُعْطُوا الْمَالَ ثُمَّ لَمْ يَشْكُرُوا لَا مَالَ لَهُمْ»[3]؛ دنبال معیشت رفتنت بیش از کسب و کار کسی باشد که فروگذار کرده و کمتر از تقلّای حریصی باشد که به دنیا رضایت داده و بدان دلخوش داشته است، بلکه از موضع انصاف و خویشتن‌داری وارد شو [، یعنی میانه‏رو باش؛ نه فرصت‏ها را از دست بده و نه نسبت به دنیا حریص باش و] خود را از جایگاه شخصِ پست و ضعیف برتر بدان و آن مقداری که ضرورت دارد به کسب و کار مشغول شو؛ همانا کسانی که مالی به آنها داده می‌شود اما شکرش را به جا نمی‌آورند، مالی برایشان نخواهد بود.

بنابراین، انسان باید در زندگی دنیوی خود، میانه‏رو باشد؛ نه آن قدر وابسته و دلبسته دنیا باشد که برچسب حریص به او زده شود و نه آن قدر بی‏خیال و بی‏برنامه باشد که گفته شود فلانی عمرش را به بطالت می‏گذراند، بلکه باید در عین حالی که برای زندگی خود تلاش می‏کند و به دنبال کسب روزی حلال است، همه همّ و غمش دنیا نباشد.

امام حسین (ع) فرموده است: «أنَّ خَیرَ المالِ مَا وَقَى العِرضَ»[4]؛ بهترين مال آن است كه آبرو را حفظ کند.  

«الحمد لله رب العالمین»

ادامه تفسیر آیه95: «وَ لَنْ يَتَمَنَّوْهُ أَبَداً بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ»[1]؛ ولى آنها، به خاطر اعمال بدى كه پيش از خود فرستاده‌اند، هرگز آرزوى مرگ نخواهند كرد و خداوند از ستمگران آگاه است.

روشن است که یهودیان به سبب عملکرد نادرستی که داشتند هیچ‏گاه آرزوی مرگ نمی‏کنند چون وقتی به گذشته خود نگاه می‏کنند، می‏بینند که گذشته‏شان خیلی تیره و تار است و کسی که گذشته تاریکی دارد هیچ‏گاه آرزوی مرگ نمی‏کند. کسی می‏تواند مرگ را آرزو کند که آماده ملاقات پروردگار باشد و اوامر الهی را انجام داده باشد و آنچه را خدا از آن نهی کرده است، ترک کرده باشد.

مخاطب آنچه در رابطه با یهودیان آمده است، فقط یهودیان نیستند، بلکه کلّ بشریّت؛ در طول تاریخ مخاطب خطاباتی می‏باشند که قرآن در رابطه با یهودیان بیان کرده است و لذا عملکرد یهودیان باید برای سایر انسان‏ها عبرت‏آموز باشد تا نه تنها از مرگ نترسند، بلکه با آمادگی کامل به استقبال مرگ بروند، کما اینکه معصومین (ع) این‏گونه بوده‏اند. امام علی (ع) فرموده است: «وَ اللَّهِ لَابْنُ أَبِي طَالِبٍ آنَسُ‏ بِالْمَوْتِ‏ مِنَ‏ الطِّفْلِ‏ بِثَدْيِ أُمِّه‏»^[2]؛ سوگند به خدا، انس و علاقه فرزند ابى‏طالب به مرگ در راه خدا، از علاقه طفل به پستان مادرش بيشتر است.

آن حضرت (ع) در خطبه متّقین فرموده است: «وَ لَوْ لَا الْأَجَلُ الَّذِي كَتَبَ اللَّهُ [لَهُمْ‏] عَلَيْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُهُمْ فِي أَجْسَادِهِمْ طَرْفَةَ عَيْنٍ شَوْقاً إِلَى الثَّوَابِ وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ»[3]؛ و اگر نبود مرگی که خدا برای آنان مقدّر فرموده است، از شوق دیدار بهشت و از ترس عذاب جهنّم روح آنان حتی به اندازه برهم زدن چشم، در بدنهایشان قرار نمی‌گرفت.

حافظ نیز در یکی از غزل‏های خود چنین سروده است:

«خُرَّم آن روز کز این منزل ویران بروم                           راحتِ جان طلبم وز پیِ جانان بروم»

خداوند متعال در پایان آیه مورد بحث، فرموده است: «وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ»، یعنی خداوند ظالمین را به خوبی می‏شناسد.

«الحمد لله رب العالمین»

تفسیر آیه95: «وَ لَنْ يَتَمَنَّوْهُ أَبَداً بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ»[1]؛ ولى آنها، به خاطر اعمال بدى كه پيش از خود فرستاده‌اند، هرگز آرزوى مرگ نخواهند كرد و خداوند از ستمگران آگاه است.

در آیه قبل، خداوند متعال به یکی از توهمات و اعتقاداتِ بدون پشتوانه یهود و حالت انحصار گرایانه‏ای که در یهود بود، اشاره کرده بود و آن، اینکه یهودیان مدعی بودند که آخرت از آنِ ما است و بقیه مردم در نعمات اُخروی نصیبی نخواهند داشت. خداوند متعال این خیال باطل را مورد نقد قرار داده است و فرموده است که اگر چنین است که شما ادعا می‏کنید، پس هر آیینه آرزوی مرگ کنید، اگر راست می‏گویید.

در آیه مورد بحث (آیه 95 بقره)، خداوند متعال فرموده است که آنها، به خاطر اعمال بدى كه پيش از خود فرستاده‌اند، هرگز آرزوى مرگ نخواهند كرد و خداوند از ستمگران آگاه است.

«لن»، برای نفی أبد و به این معناست که یهودیان هرگز آرزوی مرگ نخواهند کرد.

سؤال: با اینکه ارتکاب عمل، منحصر به دست نیست چرا در آیه مورد بحث، واژه «ید» به کار برده شده است؟ یعنی با اینکه گاهی ارتکاب عمل با چشم، گاهی با پا، گاهی با زبان و گاهی با اعضای دیگر است و «ید» موضوعیت ندارد پس چرا واژه ید به کار برده شده است؟

پاسخ: دلیل استعمال واژه «ید» در آیه مذکور و همچنین، آیه شریفه: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»[2]؛ فساد، در خشكى و دريا به خاطر كارهايى كه مردم انجام داده‌اند آشكار شده است؛ خدا مى‌خواهد نتيجه بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند، شايد [به سوى حق] بازگردند! چند وجه دارد؛

وجه اول، این است که چون بیشتر کارها به وسیله دست انجام می‏شود، احتمال داده می‏شود که به همین خاطر در دو آیه مذکور، واژه «ید» به کار رفته است. سابقاً مرسوم بود که وقتی معامله‏ای انجام می‏شد، طرفین دست‏های خود را به هم می‏کوبیدند. کلمه «صفقة» که در باب بیع آمده است نیز به معنای به هم کوبیدن اشاره دارد «الصَّفْقُ: الضربُ الذى يُسْمَعُ له صوت... و التَّصْفِيقُ باليد: التَصويتُ بها وَ صَفَقْتُ له بالبيع و البَيعةِ صَفْقاً، أى ضَرَبتُ يَدى عَلى يَدِهِ»[3]. رسول گرامی اسلام (ص) نیز فرموده است: «بارَك اللّه لَكَ فِي صَفقَةِ يَمينِك»[4]؛ خداوند به بر هم کوبیدن دستت برکت عنایت کند [، یعنی به معامله‏ات برکت دهد].

در کنار «ید» نقش «لسان» نیز پررنگ است، یعنی بیشتر امور انسان به وسیله دست و زبان انجام می‏شود. رسول اکرم (ص) فرموده است: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ يَدِهِ وَ لِسَانِهِ»[5]، مسلمان، كسى است كه مسلمانان از زبان و دست او آسوده باشند. البته نقش دست از نقش زبان، کلیدی‏تر است، در آیه مورد بحث نیز چون بیشترین مخالفتی که از طرف بنی‏اسرائیل صورت گرفته است به وسیله دست بوده است، واژه «ید» به کار برده شده است.

وجه دوم، این است که کلمه «ید» به دو صورت جمع بسته می‏شود که یکی «أیدی» است و دیگری «أیادی» است. شاید مقصود از تعبیر «بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ» که در آیه مورد بحث (آیه95 بقره) به کار رفته است، گروهی از انسان‏ها باشد و منظور این باشد که عدم آرزوی مرگ از طرف یهودیان به خاطر اعمالی است که أیادی آنها که زیر نظر آنها بوده‏اند، مرتکب شده‏اند که به اعتبار «أیادی» که جمع کلمه «ید» است به اشخاص برمی‏گردد، یعنی اشخاصی که از ایادی یهودیان محسوب می‏شدند اعمالی مرتکب شدند که در نتیجه آن اعمال، این افراد که حاکم بودند و به مخالفت با پیامبران الهی می‏پرداختند، آرزوی مرگ نمی‏کردند، کما اینکه أیادی بیگانه نیز به معنای دست‏نشانده‏‏ها و وابسته‏های بیگانگان می‏باشد.

وجه سوم، این است که «ید» به معنای قدرت و مظهر قدرت است و منظور از آیه شریفه که تعبیر «بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ» در آن به کار رفته است این است که یهودیان به خاطر اعمال نفوذ و اعمال قدرت کردن در مقابل پیامبران الهی هرگز آروزی مرگ نمی‏کنند.

«الحمد لله رب العالمین»